به گزارش پایگاه خبری اخبار کوهپایه_ محمد جواد ابوالحسنی، تغییر و تحولات موجود در بازار کسب و کار، طی سال های اخیر موجب رشد صادرات و واردات بین مناطق مختلف در سطح جهان شده است؛ از جمله آن که صادرات و واردات از سال ۲۰۰۷ سالانه رشد کرده است از همین رو، انتظار می رود که سهم آسیا از صادارت و واردات جهانی به ترتیب تا سال ۲۰۲۰ به میزان ۶۸ %و ۵۶ % رشد کند. کل تعداد کانتینرهای مدیریت شده در بندرهای آسیایی تا سال ۲۰۱۶ به میزان ۴۹۲ میلیون واحد معادل بیست فوتی تخمین زده می شود و حجم انتقال بین وسایل حمل و نقل هم در کل به ۱۰۹ میلیون می رسد. روش های متداول حمل و نقل کالا دریایی، جابجایی کالا بین مبدأ و مقصد در بسیاری از جاده ها و تعداد محدودی از مسیرهای ریلی است. توسعه کارخانجات، صنایع جدید و افزایش میزان عرضه و تقاضای کالای مرتبط با حمل و نقل دریایی موجب نیاز به گسترش بندر و مسیرهای انتقال کالا به بنادر می شود. این امر خود باعث افزایش ترافیک کالا و کاهش فضا شده و در نتیجه لزوم نوسازی در بنادر و اصلاح ساختار دسترسی به مناطق اطراف بنادر احساس می شود. از آنجا که، بندر خشک یک پایانه ترکیبی در پس کرانه می باشد که به یک یا چند بندر ساحلی با استفاده از یک شیوه حمل و نقلی با ظرفیت بالا همانند قطارهای زمان بندی شده متصل است؛ طیف وسیعی از تمام سرویس های ارائه داده شده در بنادر ساحلی، در بنادر خشک (حتی با کیفیتی بهتر و بهره وری بالاتر) قابل ارائه خواهد بود. این خدمات شامل انبارسازی کالا، نگهداری از کانتینرهای خالی، تعمیرات کانتینر، امور گمرکی، ترخیص و پشتیبانی کالا می باشند.
از سوی دیگر، گستره جغرافیایی وسیع ایران و فاصله زیادی که اکثر شهرهای کشور با بنادر ساحلی دارند، مشکلات زیادی را برای صادر کنندگان، وارد کنندگان و ترانزیت کالا به وجود آورده است. همچنین هزینه بالای حمل و نقل جاده ای باعث افزایش قیمت تمام شده برای محصولات داخل کشور می شود؛ که این امر، قدرت رقابت را برای تولید کنندگان داخلی نسبت به رقبای خارجی کاهش داده و تجارت بین المللی ایران را تحت تأثیر قرار داده است.
از طرفی فاصله دوهزارکیلومتری مرزهای شمالی وجنوبی جمهوری اسلامی ایران، تقاضای روزافزون همسایگان سواحل جنوبی خلیج فارس، شبه قاره هند وآسیای دور، برای عبور محموله های تجاری خود از خاک سرزمینی مان و همچنین دستیابی کشورهای مشترک المنافع وحوزه قفقاز به آب های آزاد از مسیرایران، مزیت های منحصر به فردی است که در صورت توجه شایسته، فرصت های تاریخی را در اختیار قرار می دهد.
در کنار این مساله، ما شاهد ترافیک سنگین در شهرهای بندری و راه های ارتباطی کشور هستیم؛ که ناشی از حرکت کامیون ها است. مضافاً، اینکه شهرهای ساحلی و بنادر دریایی به دلیل ماهیت توریستی آن در مقاطعی از سال، بار سنگین مسافر را تجربه می کنند که بر مشکلات ترافیکی می افزاید و گاهاً تردد کامیون ها را ممنوع و خروج کالا از بندر را دچار مشکل می سازد. شاید بتوان مشکلاتی همچون زمان زیاد تخلیه و بارگیری و کمبود فضا را بهبود بخشید؛ اما، دشواری های عمده مربوط به تراکم و ترافیک کامیون ها را نمی توان به راحتی برطرف ساخت. لذا، به نظر می آید مطالعه سیستم هایی از قبیل بنادر خشک برای کاهش ترافیک بنادر و شهرهای مربوطه و توسعه آن ها مفید باشد.
در حال حاضر در کشورهای بسیاری بنادر خشک راه اندازی شده اند و نقش مهمی در بهبود و توسعه وضعیت حمل و نقل کالا و به ویژه کالای کانتینری یافته اند. در کشورهای آمریکا، برزیل و کانادا در قاره آمریکا، اسپانیا، ایتالیا، آلمان، بلژیک، دانمارک، سوئد، فرانسه، فنلاند و هلند در اروپا، استرالیا و زلاندنو در اقیانوسیه، امارت متحده عربی، پاکستان، فیلیپین، کامبوج و هندوستان در آسیا و تانزانیا، سوازیلند و غنا در آفریقا انواع مختلفی از بنادر خشک راه اندازی شده اند.
سئوالی که در اینجا باید مطرح شود این است که چگونه می تواند یک بندر خشک کارآمد در ایران راه اندازی کرد؟ چه مناطقی و با چه ویژگی هایی مستعد تاسیس بندر خشک هستند؟ امکانات و ابزار های مورد نیاز برای راه اندازی بندر خشک چیست؟ ویژگی های بندر خشک کارا چه هستند؟ منطقه شرق اصفهان مستعد تاسیس بندر خشک می باشد؟ یا به عبارت دیگر شاخص ها و ویژگی های طبیعی و آب و هوایی استان اصفهان برای این مهم مناسب است؟
برای پاسخ به سوالات بالا در ابتدا باید اعمال بندر خشک را بدانیم، در پایانه های باربری چهار فعالیت انجام می شود: انتقال محموله؛ مونتاژ و آماده کردن بار برای انتقال؛ انبار کردن باری که منتظر بارگیری است و تحویل و کنترل لجیستیک جریانات علاوه بر کارهای فوق الذکر، بر طبق نیازهای مشتریان، خدماتی نظیر تعمیر و نگهداری کانتینرها، ترخیص کالا از گمرک، و دیگر خدمات ارزش افزوده در بنادر خشک عرضه می گردد. بنادر خشک به طور مستقیم توسط خطوط ریلی به بندر ساحلی یا در موارد مشابه به دویا چند بندر ساحلی متصل شده است. در مضمون بندر خشک، حداکثر تعداد احتمالی حمل و نقل باری به وسیله خطوط ریلی بین بندر خشک و بندر ساحلی اجرا می شود.
یک بندر خشک به علت مزیت های رقابتی بایستی حداقل شامل امکاناتی نظیر دفاتر خدمات نمایندگی کشتیرانی، خدمات بسته بندی کالا، خدمات مونتاژ و پیش فروش کالا، خدمات رهیابی تحت شبکه کالا، خدمات پاکسازی و بهداشت محیط، باسکول، واسطه های حمل زمینی ، خدمات حمل یکپارچه کالا، خدمات تعمیر و شستشوی کانتینر، امکانات تعمیر کانتینر، علاوه بر این بندر مذکور باید قابلیت حفظ و نگهداری کالاهای فساد پذیر را نیز داشته باشد پس وجود سردخانه نیز الزامی است.
استقرار بندر خشک می بایست حداقل سه ویژگی را دارا باشد. وجود این سه ویژگی در ایران اهمیت پرداختن به این موضوع را بیان می کند:
۱- قابلیت دسترسی به آن آسان و اقتصادی باشد. در این راستا، بهترین راه دسترسی حمل و نقل ریلی عنوان شده است. گسترش شبکه ریلی در شهرهای بندر کشور و توسعه این مسیر حمل و نقل در تمامی نقاط کشور بیانگر آن است که استان های متعددی در کشور ما از حیث مسیر زمینی (جادهای و ریلی) قابلیت تبدیل شدن به یک بندر خشک را دارند.
۲- در نزدیکی مراکز تولید قرار گرفته باشد. تمرکز بیشتر برخی صنایع خاص و مهم در استان های خاص (مانند صنعت کاشی و سرامیک در استان یزد، فولاد سازی در اصفهان و خوزستان، نفت و گاز و پتروشیمی در سواحل خلیج فارس) نیاز برای ایجاد مراکز واسطه ای (بنادر خشک) ما بین بنادر دریایی و این استان ها ـ برای تأمین مواد و تجهیزات مورد نیاز یا صادرات محصولات تولیدی ـ را الزامی می نماید.
۳- در ایران مراکز توزیع کالاهای وارداتی عموماً در محل بنادر دریایی قرار دارد که این امر موجب می شود تا سرعت و عملکرد این بنادر بسیار کند و در اغلب مواقع هزینه های بالایی را هم برای دولت و هم برای تجار در بر داشته باشد. لذا، ضروری است تا با کمک بنادر خشک، تا حد امکان از تمرکز فعالیت ها در این بنادر کاسته شود. بنابراین، احداث بنادر خشک می توانند راهکاری مؤثر برای این منظور تلقی گردد.
یکی دیگر از شاخص هایی را که قبل از احداث بندر خشک باید در نظر گرفت، نوع امکانات و تسهیلاتی که مشتریان به آن ها نیاز خواهند داشت؛ حجم اولیه بار یا کالا؛ و حجم تخمین زده شده کالا برای یک افق ده ساله است. با توجه به نکته بیان شده، قابلیت دسترسی به خدمات ویژه در بندر خشک و امکان انجام امور مربوط به ترخیص گمرکی درهمان مکان، از اهمیت خاصی برخوردار است. شاخص های دیگری هم باید مد نظر قرار گیرند که عبارتند از: نزدیکی بنادر دریایی؛ وسعت جغرافیایی (دوری مناطق خشکی از سواحل)؛ گستردگی شبکه ریلی به مناطق دور از ساحل؛ ظرفیت حمل و نقل شبکه ریلی؛ وجود جاده های مناسب برای حمل و نقل زمینی؛ وجود فضای فیزیکی مناسب (زمین وسیع) جهت ایجاد بندر خشک (محل بندر خشک)؛ مشارکت بخش خصوصی؛ ظرفیت انبارهای (محل نگهداری) کانتینری؛ ظرفیت بنادر و کشتی ها؛. همچنین، برای عملیاتی شدن یک بندر خشک، در دسترس بودن کارگران ماهر و دانش و آگاهی مورد نیاز، منابع مالی و سرمایه گذاری، قوانین و مقررات حمایتی و غیره مورد نیاز است.
استان اصفهان با قرار گرفتن در مرکز جغرافیایی سرزمین مان منطقه ایده الی برای این طرح است چرا که نه تنها ما بین دریای خزر و خلیج فارس قرار گرفته بلکه دسترسی به استان های غربی و شرقی را نیز آسان می کند. از طرفی آب و هوای استان اصفهان در منطقه شرق گرم و خشک و جوی پایداری دارد و از لحاظ پراکنش جمعیت منطقه پر تراکم نمی باشد. برای اجرای این طرح نیاز به چند هزار هکتار زمین نیاز است که منطقه شرق اصفهان با توجه به قرار گرفتن در منطقه بیابانی این مهم را نیز داراست.
راه اندازی ابن بندر باعث می شود تا تراکم در حومه بندر ساحلی را به وسیله تغییر مکان معین از جاده به ریل، کاهش یابد. تراکم در شهرهای ساحلی و جاده های متصل به سایر شهرها کاهش یافته، و پس کرانه شان به عنوان حمل و نقل جاده ای به طور قابل توجه ای کاهش می یابد؛ درحالی که حمل و نقل ریلی افزایش می یابد. حمل و نقل ریلی سهم بازار بیشتری بدست می آورند چون، بارهای بیشتری از این طریق حمل و نقل می شود. شرکت های کشتیرانی محدوده بیشتری از خدمات لجستیک را از بندرهای خشک بدست می آورند. یک مجموعه کامل از بندر خشک قادر به تأثیرات محیطی، فرصت های شغلی و توسعه منطقه ای بیشتری است. با توسعه بنادر خشک، از ازدحام بنادر دریایی به خاطر کامیون های متعدد و همچنین انتشار دی اکسید کربن اجتناب می شود چراکه، به عنوان مثال، یک ترن می تواند جانشین تقریباً ۳۵ تا ۴۰ کامیون شود که این امر، آثار زیست محیطی پیرامون جـاده هـای منتهی بـه بـندر ساحلی نظیر میزان آلاینده های هوا، آلودگی صوتی و غیره نیز کاهش می دهد.
چنانچه پیش از این اشاره شده، تراکم و ترافیک محل راه اندازی بندر خشک یک عامل بسیار مهم است که در تأمین منابع انسانی و نیز وجود منابع فیزیکی مناسب تأثیرگذار است از طرفی می توان با این طرح بخش وسیعی از نارضایتی های ناشی از بیکاری کشاورزان استان اصفهان را که به خاطر کم آبی بیکار شده و درآمد خود را از دست داده اند، با جذب در این بندر پایان داد. بدیهی است این تراکم نیازهای بیشتری را برای آن منطقه به وجود می آورد که بندر خشک می تواند به آن پاسخ دهد اما در عین حال، محدودیت هایی را نیز ایجاد می نماید. به عنوان مثال، استان تهران با تراکم جمعیتی بیش از ۱۲ میلیون نفر و محدودیت زمین های مناسب برای راه اندازی بندر خشک نمی تواند مکان مناسبی برای این منظور باشد اما احداث یک بندر خشک در یکی از استان های همجوار مانند اصفهان با شرایط مناسب می تواند پاسخگوی نیاز این منطقه مهم از کشور باشد. شاید بتوان این چنین تفسیر نمود که به دلیل آنکه در ایران، استان های پر جمعیت در کنار تعدادی از استان های کم جمعیت قرار گرفته اند که بستر مناسب تری برای راه اندازی بندر خشک را در اختیار دارند؛ و نیز آنکه، وسعت جغرافیایی کشور امکان راه اندازی انواع اشکال بندر خشک را فراهم می سازد بنابراین جمعیت منطقه و شکل بندر خشک برای ایران چندان نگران کننده نمی باشد.
با وجود شرایط اقلیمی حاکم بر کشور و موقعیت جغرافیایی و کلیدی ایران در منطقه، باید از پتانسیل بسیار بالای حوزه حمل و نقل جاده ای، ریلی و هوایی برای رشد و توسعه ( ایجاد فرصت شغلی، کاهش بیکاران و به طبع آن کاهش آسیب های اجتماعی ناشی از آن) اقتصاد کشور استفاده کرد.
همچنین برسر راه ایجاد و فعالیت بنادر خشک در ایران مشکلات و موانعی وجود دارد که از مهم ترین این عوامل می توان به نبود هماهنگی بین سیاست گزاران در سطوح کشوری، منطقه ای و ملی، نبود هماهنگی بین بخش های مختلف حمل و نقل در داخل کشور، وجود کاغذ بازی اداری و تداخل منافع سیاسی، سیاست های حمایتی دولت از بخش جاده در اغلب موارد، عدم تمایل بخش خصوصی به سرمایه گذاری بلند مدت در زمینه تامین امکانات، تغییرات پی در پی در سیاست ها و تصمیم گیری ها از سوی بخش دولتی اشاره کرد و همه این مشکلات ناشی از عدم برنامه ریزی صحیح و آینده نگری بوده است.
در آخر باید گفت برای جداسازی اقتصاد استان اصفهان از آب و پایان بخشیدن بر این مناقشه، باید تمرکز مسئولان به سمت طرح های اقتصادی میسر و قابل اجرا با توجه به پتانسیل های فیزیکی و انسانی موجود در این استان معطوف شود. راه اندازی و احداث بندر خشک در استان اصفهان یکی از طرح های سازگار با اقلیم و توانایی ها و ظرفیت های موجو در استان است اما برای اجرای موفق آن باید با برنامه ریزی در کوتاه مدت، میان مدت و بلند مدت و به صورت دقیق عمل کرد در غیر این صورت نه تنها توسعه ای ایجاد نمی شود بلکه سرمایه های اندوخته شده در طی این سال ها نیز هدر خواهد رفت.
انتهای پیام /محمد جواد ابوالحسنی/
