فشار به ذخایر آبی اصفهان بدون در نظر گرفتن مصرف آب مجازی/ صادرات هندوانه یا آب؟
فشار به ذخایر آبی اصفهان بدون در نظر گرفتن مصرف آب مجازی/ صادرات هندوانه یا آب؟
در کشاورزی اگر به الگوی مصرف اب در ایران نگاه کنیم می‌بینیم که با مصرف ۹۲ درصدی منابع آبی در حوزه کشاورزی صدر نشین بیشترین مصرف نابهینه آب در جهان است که با در نظر نگرفتن آمایش سرزمینی و مدیریت نابخردانه به این وضعیت دچار شده ایم.

به گزارش پایگاه خبری اخبار کوهپایه، آب سرمایه گرانبها که در دهه اخیر و در مواجه با روند خشکسالی ها و در گستره جهانی روند گرمایش زمین بیش از همیشه با بحران مواجه شده است روند افزایش جمعیت و نیاز رو به افزایش به آب واقعیت غیر قابل انکار جهان امروز است.

*جنگ برای به دست آوردن مالکیت منابع آبی

کاهش منابع آبی و دخالت انسان به نظر نظم اکوسیستم را مختل ساخته و خروجی این دخالت‌ها تغییر سریع پوشش گیاهی و جانوری و عدم تطبیق زندگی بومیان با شرایط جدید است که بسیاری از کارشناسان موضوع آب و تلاش برای مالکیت منابع آبی را از چالش‌های آینده نزدیک جهان می‌دانند و ان‌را به جنگ آب تعبیر می‌کنند.

آب به عنوان یک عامل و شاخص در توسعه مطرح است که برای توسعه ایران، سرزمینی که بیشتر مناطق آن را بخش های با آب و هوای گرم و خشک در برگرفته و میانگین بارش سالیانه در آن آمار بالایی ندارد در این شرایط توجه ویژه به مقوله آب امری غیر قابل اجتناب است یکی از بخش‌هایی که در مصرف  آب طلایی داری می‌کند تولید محصولات کشاورزی است تولیداتی که استفاده حداکثری از منابع آبی در آن بیش‌تر از پیش احساس می‌شود.

*آب مجازی

آب در دو بخش مطرح است بخش اول قابل مشاهده و عینی بوده؛ آب های سطحی شامل رودخانه ها دریا ها و دریاچه ها و سفره های زیرزمینی می شود و بخش دیگر آب ها غیر قابل مشاهده است مانند آب های نهفته در ساختار محصولات و کالا ها که در اغلب محاسبات ارزشگذاری نمی شود و سهم بسزایی را به خود اختصاص می‌دهد

بدین ترتیب آب مصرفی در تعریف سنتی خود به آب استفاده شده در کشاورزی و مصارف خانگی و صنعت اتلاق می شود در اصطلاح علمی برای تولید یک محصول در کنار این تعریف سنتی در چند دهه اخیر مفهومی جدید در حوزه آب شناخته شده است که بسیار قابل تامل و توجه است

مفهومی به نام آب پنهان یا آب مجازی که مقدار آبی است که یک کالا و یا یک فرآورده کشاورزی طی فرایند تولید مصرف می‌کند تا به مرحله تکامل برسد و مقدار آن معادل جمع کل آب مصرفی در مراحل مختلف زنجیره تولید از لحظه شروع تا پایان است مثلاً برای تولید یک کیلوگرم گندم ۱۳۰۰ لیتر آب مصرف شده‌است.

صفت مجازی در این تعریف بدان معنا است که بخش عمده آب مصرف شده طی فرایند تولید، در محصول نهایی وجود فیزیکی ندارد، و در حقیقت بخش بسیار ناچیزی از آب مصرفی در پایان به عنوان آب واقعی در بافت محصول باقی خواهد ماند محاسبه میزان اب مجازی تا سال‌های اخیر جایی در محاسبات میزان آب واقعی تولید یک کالا یا محصول نداشت و امروز با محاسبات صورت گرفته آمار قابل تاملی را نشان داد به طوری که برای فرآیند تهیه و تولید یک کالا بعضا هزاران لیتر آب مصرف می شود.

*کشت محصولات آب بر به چه قیمتی؟

با توجه به مفاهیم ارائه شده توجه به میزان اب مصرفی برای تولید محصولات به ویژه در مناطق خشک و کم آب امری ضروری به نظر می رسد و در این موارد کارشناسان واردات محصولات و نیازمندی های با درصد بالای اب مجازی را به کشورهای کم آب توصیه می کنند به طوری که اگر کشورهای که در شرایط اقلیمی خشک قراردارند مواد غذایی یا کالاهای تولیدی که با سطح آبی نسبتا بالا در فرآیند تولید مواجه هستند را از مناطق دیگر وارد کنند در آن منطقه خشک نیاز به مصرف آب برای تولید این مواد نخواهد بود و ذخیره اب به شکل مجازی اتفاق می افتد و با توجه به انچه گفته شد تلاش برای خودکفایی در بعضی از تولیدات و محصولات در برخی از مناطق کشور امری نادرست است و لازم است هر منطقه با توجه به موقعیت اب و هوایی خود در تولید و محصولات، مورد استفاده قرار گیرد.

این امر راهی برای غلبه بر دوره های خشک و کم اب است این سبک از مدیریت آب با افزایش رقابت بر سرمنابع آب و افزایش تقاضای آن در شرایط خشکسالی اهمیت ویژه ای می یابد اب مجازی نه تنها نوعی از ذخیره آب در کشورهای وارد کننده است بلکه ذخیره اب در سطح جهان هم محسوب می شود.

در ایران که چندین سال به طور متوالی با خشکسالی دست در گریبان دارد و شرایط جوی و اقلیمی خشک آن توجه به تولید محصول و کالا با حداقل آب باید اساس سیاست گذاری آبی کشور قرار گیرد و بیشترین بخش درگیر با منابع آبی کشاورزی است که در دوران خشکسالی حتی برداشت های بی رویه از سفره های اب زیر زمینی شدت می گیرد و حتی سعی و هزینه دولت ها برای انتقال اب از مناطق مختلف به مناطق کم اب و همین طور احداث انواع سدها افزایش می یابد.

در این شرایط مسلما توجه به واردات محصولات با آب پنهان نسبتا بالا هزینه و فشار کمتری را به منابع آبی و حتی مالی کشور وارد می کند و اجازه حفظ آب این بخش برای مصارف ضروری و شرایط بحران آبی فراهم می کند در این شرایط باید واردات آب مجازی در مقابل صادرات آب مجازی نسبت بالاتری را به خود اختصاص دهد که این به معنی حفظ و ذخیره منابع آبی است.

*صادرات هندوانه یا آب؟

برای دستیابی به این مهم باید در برخی محصولات کشاورزی به سمت تغییر الگوی کشت حرکت کرد چرا که به طور مثال گفته می شود ایران علی‌رغم کم آبی و حتی رسیدن به بحران آبی چهارمین صادر کننده هندوانه در جهان به شمار می رود این درحالی است که برای تولید یک کیلو هندوانه طبق براوردها حداقل ۵۰۰ لیتر آب مصرف می شود و این به معنی عدم مزیت تولیدی و حتی صادرات در این محصول با توجه به میزان آب مصرفی در این محصول است حال آنکه ما شاهد صادرات این محصول به کشورهای دیگر نیز هستیم آنچه در این صادرات از نظرها دور می ماند صادرات آب کشور در شرایط کم آبی و درقالب آب پنهان است.

در کشاورزی اگر به الگوی مصرف اب در ایران نگاه کنیم می‌بینیم که با مصرف ۹۲ درصدی منابع آبی در حوزه کشاورزی صدر نشین بیشترین مصرف نابهینه آب در جهان است که با در نظر نگرفتن آمایش سرزمینی و مدیریت نابخردانه به این وضعیت دچار شده ایم در استانی همچون اصفهان با الگوی کشت سال‌ها کشت گندم بدون توجه به ذخایر آبی کاشته شدو در  نتیجه مصرف بالای آب مجازی تولید شد و حتی برنج در منطقه لنجان اصفهان سال‌ها انجام می گرفت چنانچه اعلام می شود کشت برنج باید در مناطق پرآب صورت بگیرد و آیا اصفهان این قابلیت را داشت.

حوزه کشاورزی برای حداکثر بهره وری نیازمند طرح آمایش سرزمین در کنار تغییر الگوی کشت و کاهش آب مجازی مصرفی و روی آوردن به دانش روز کشاورزی در قالب شرکت های دانش بنیان که به اصلاح و شناسایی الگوی کشت مناسب در کنار حداکثر بهره وری می اندیشند وجود دارد  تا شاهد کشت محصولاتی همچون چغندر قند و هندوانه و برنج در استان های بی آب کشور نباشیم
در حوزه دامپروری طبق آمار ارائه شده آب بسیار زیادی برای تهیه گوشت قرمز استفاده می شود. از مرحله تهیه آذوقه مورد نیاز برای دام ها گرفته تا مقدار آبی که خود دام مصرف می کند  به طوری که “آب پنهان” مقدار لازم برای تهیه یک کیلو گوشت گاو را تقریبا ۱۵۴۰۰ لیتر و مقدار آب مجازی نهفته در یک همبرگر ساده را ۲۵۰۰لیتر برآورد کرده است. در صورتی که آب مورد نیاز برای تهیه همین میزان غلات یا خوراکی های گیاهی تا یک چهارم و بیشتر کاهش می یابد.البته روش های سنتی دامپروری  میزان مصرف اب بالاتری را به محیط زیست تحمیل می کند

* نیاز سنجی صنایع به آب قبل از احداث

در حوزه صنعت هم میزان منابع آبی قبل از احداث یک واحد صنعتی که در اکثر موارد مصرف آبی بالایی دارند باید مورد توجه قرارگیرد چرا که در بیشتر موارد هزینه ها و فشاری که احداث واحد صنعتی آب بر در شرایط اقلیمی خشک بر منابع آبی وارد می کند قابل مقایسه با هزینه واردات محصول از دیگر مناطق و ذخیره منابع آبی موجود در منطقه برای مقابله با عوارض کم آبی و حتی حفظ آن برای آیندگان نخواهد بود.

رویکرد سال‌های گذشته در توسعه صنایع آب بر در موقعیت نامتعارف آن تامل برانگیز است با توجه به اینکه طبق آمار راه اندازی واحدهای فولاد و پتروشیمی از آب برترین صنایع کشور محسوب می شوند و در حال حاضر تعداد زیادی از مجتمع های پتروشیمی و فولاد کشور در مناطق کم آب و خشک احداث شده و حتی هم اکنون هم این روند ادامه دارد در حالی که این مجتمع ها باید حتی الامکان در مجاورت آب های آزاد دریا و یا رودخانه های پرآب و دائمی ساخته شوند چرا که با ساخت صنعت آب بر در کویر قیمت آب انها از خود محصول بیشتر است ، که این امر یک اقدام کارشناسی شده و مدبرانه به نظر نمی آید.

مجتمع های صنعتی احداث شده در اصفهان نمونه ای از موارد قابل تامل توسعه صنایع اب بر در ناحیه خشک و کم اب است که در طی این چند دهه فشار زیادی را به منابع آبی این منطقه وارد کرده است تا جایی که اکنون به مرحله بحران آب نزدیک شده است اگرچه در طی سال‌های اخیر و با ادامه روند خشکسالی و عوارض آن تنها برخی از  این صنایع به استفاده از آب خاکستری یا پساب فاضلاب روی آورده اند که این موضوع قطعا در کاهش فشار بیشتر بر منابع آبی موجود موثر خواهد بود اما از اثرات برداشت های زیاد آب  چندین ساله آن ها بر منابع آبی تا جبران آن راهی بسیار سخت طولانی در پیش است.

این در حالیست که بین ۷۵ تا ۹۰ درصد آب مورد نیاز این صنعت، در برج های خنک کننده، تولید بخار و مصارف عمومی مصرف و بصورت فاضلاب خطرناک به محیط وارد می شود، از این رو باید با بکارگیری تکنولوژی های روز دنیا بازیافت صددرصدی آب بازچرخانی و مورد استفاده مجدد قرار گیرد وآسیب وارد شده به محیط زیست را به حداقل رساند

*فشار به ذخایر آبی اصفهان بدون در نظر گرفتن مصرف آب مجازی

در استان اصفهان که بخش های زیادی از آن متاثر از اب و هوای خشک قرار دارد و منابع آبی به دلیل خشکسالی ها با کاهش چشمگیر مواجه شده است سیاست های کشاورزی بازنگری جدی را می‌طلبد طبق آمارها کشت برنج و گندم در مقایسه با زعفران و پسته و گیاهان دارویی آب مجازی بیشتر را به مصرف می رساند که این امر لزوم تغییر الگوی کشت را در مناطق تحت فشار کم آبی گوشزد می کند و واردات آب مجازی را بر صادرات آن ارجحیت می بخشد تا منابع آب داخلی خود را حفظ و در بخش های دیگر مانند سهم حفظ محیط زیست و حق آبه تالاب ها به مصرف رسانده شود.

کشاورزی غیر اصولی با در نظر نگرفتن ظرفیت‌های منطقه و صنعتی که جانمایی آن کمی با اصول علمی متفاوت است بعد از مدیریت غلط در برنامه ریزی آبی در گذشته و صاحبانی جدیدی که هر روز از منابع آبی اصفهان سهم می‌گیرند کلاف سردرگم آبی اصفهان را در هم پیچیده است و به نظر می‌رسد رهایی از آن استفاده از دانش و تکنولوژی روز و برنامه ریزی بلند مدت و قبل از آن پایان دادن به اشتبهات گذشته است.

انتهای پیام/