محقق تاریخی در گفتوگو با خبرنگار اخبار کوهپایه میگوید: کوهپایه از سه رشته قنات که به ثلاث ویر قهپایه معروف بوده تغذیه میشده است البته کوهپایه هفت رشته قنات داشته که هم اکنون ۴ رشته آن موجود نیست این رشته قنات ها شامل آب خوانی، آب شوره، آب مفت آباد و.. است.
وی افزود: قنات های کوهپایه در منطقه از پرآب ترین قنات ها هستند اما با اردستان و نایین برابری نمیکند قدمت قناتهایی همچون قنات کوهپایه به قبل از اسلام برمی گردد.
محقق تاریخ میگوید: کلمه ویر کلمه ای باستانی است که در شاهنامه و سفرنامه ناصرخسرو و لغتنامه دهخدا به این کلمه اشاره شده است و قهپایه کلمه ای بر پایه عربی کلمه قه به معنای کوه ساخته شده است که به کل منطقه کوهپایه و بلوک جبل، جزه و تودشک اطلاق میشده است.
این محقق بیان کرد: در سال ۱۳۵۳ طی تخریبی که در کوهپایه صورت گرفت و بازدید باستان شناس فرانسوی ماکسیم سیروئه از کوهپایه؛ وی با اشاره به اهمیت راههای شاهی به عبور راه شاهی از کوهپایه اشاره می کند وی مسجد جامع را بازمانده ای از آتشکده زرتشتی می داند که ستون و پایه ها با فاصله ی ۶×۶متر با چار طاقی قرار گرفته که مشابه چارطاقی یزد خاص است که بعدها گنبد روی آن سوار شده است.
وی در ادامه گفت: قلعهای در مسیر دیوار قدیمی کوهپایه وجود دارد که با تغییر کاربری به کاروانسرا تبدیل شده است و اکنون با نام کاروانسرای حمام شناخته می شود و کروکی ان هم اکنون موجود است
این محقق اذعان کرد: در مسجد جامع کوهپایه سازه هایی به نام میترائیوم وجود دارد که این سازه های زیرزمینی که قدمت ۷۰۰۰ ساله آن به قبل از زرتشت بر میگردد به شکل صلیب حفر شده و در جنگها به عنوان پناهگاه استفاده میشده است.
وی افزود: در حفاری هایی که در کوهپایه انجام شده به خشت هایی از دوره ساسانی و همینطور سفال متاخر از دوره صفوی و تیموری و البته سفال هایی از دوره اشکانی بدست امده است که با احتساب آنها تاریخی قریب به ۲۰۰۰ ساله می رسیم.
او اظهار کرد: طی حفاری در بخش سازه ی زیر زمینی که به ان دست کن اطلاق می شود مشاهده شد که شامل اتاق ها و طبقات متعدد است که به روش چاه به هم مرتبط می شوند
تونل های زیرزمینی احتمال اینکه در مسیر خود به سمت نایین هم راه داشته باشد وجود دارد.
وی با اشاره به نشت اخیرا فاضلاب در این تونل زیرزمینی که حاصل ساخت و ساز های اخیر شهر است. افزود: هم اکنون وسعت تونل در حدود ۲ تا ۳ کیلومتر خارج از شهر و طبقات تقریبا ۶ و ۷ طبقه محتمل تر است این تونل در مسیر خود مسدود شده است اما زمان مسدود شدن آن که بنظر عمدی می باشد مشخص نیست.
محقق در ادامه میگوید: این اکتشاف در طول ۴۰۰ متر و در دو طبقه انجام شد که برای اکتشاف در این مسیر که با توده عظیمی از خاک مسدود شده نیاز به بودجه قابل توجهی است که به نظر میرسد به دلیل نبود بودجه کافی اکتشاف هم اکنون متوقف شده است.
او تصریح کرد: در حفاری های اخیر سفال های دوره اشکانی و همین طور دوره ی اسلامی در قسمت ورودی درب کاروانسرا بدست امد.
این محقق در ادامه گفت: قدمت زیاد کوهپایه را می توان این طور بیان کرد که در دوره صفویه مرکز بلوک اربعه شرق اصفهان بوده است و چون در مسیر جاده قدیم ابرقو قرار گرفته در دوره ساسانی پادشاهان در مسیر حرکت خود به سمت خراسان وبا عبور از شهرهای مقدس زرتشتی ها مثل میبد و یزد و اردستان در شهر کوهپایه اتراق گاه مخصوص خود را داشته اند که همین امر این مسیر را به راه شاهی معروف کرده است.
او میگوید: شهر کوهپایه ابتدا از قلعه توسعه پیدا کرد و در دوره های اسلامی با ایجاد بازار و محله گسترش پیدا کرد در همین راستا کاروانسرا ابتدا در دوره ی قبل از اسلام به شکل قلعه یا ارگ بوده و در بعد از اسلام و در دوره های مختلف دیوارها توسعه پیدا کرده و بنابراین دیوارها تاریخ ادوار مختلف را به همراه دارد مصالح بکار رفته در ساخت دیوارها به دلیل آب و هوای گرم و خشک منطقه استوار باقی مانده ولی متاسفانه در دوره های اخیر بخش هایی بدست انسان ها تخریب شده است.
او در ادامه گفت: در مسیر راه شاهی شاه برای رسیدن به شکارگاه شاتور اردستان که در گذشته زیستگاه آهو و شیر و پلنگ بوده از معبد و نیایشگاه که اکنون با نام مسجد شاه مشهور است استفاده می شده است که نام شاه را از ان دوران به همراه دارد که باستان شناس فرانسوی ماکسیم سیروئه به این موضوع اشاره کرده است
این اشنای تاریخی اظهار کرد: کوهپایه در گذشته خود اداره امور دیوانی که اکنون به نام حسابداری شناخته می شود را داشته است در همین راستا در بهترین نقاط بازار کوهپایه خانه های قدیمی مخصوص تجارت ساخته شده که مکان مخصوصی به نام خلوت در کنار بخش اصلی خانه ساخته شده که آنرا به عنوان محل مخصوص تجارت می شناختند که نمونه های ان را در خانه شیخ جواهری، اثنه عشری، می توان دیدنکته قابل توجه اینکه ساز های مشابه خلوت در شهر های اطراف دیده نمی شود.
او میگوید: در بخش کوهپایه ۳۰۰ رشته قنات وجود داشته است و در دوره ی زرتشت که چهار عنصر اب خاک و باد و آتش به نام عناصر اربعه شناخته شده است آب نماد قنات خاک نماد سازه بوده است و برای نماد آتش اقدام به ساخت چار طاقی هایی در روی قنات هاشده است مثل چهارطاقی مسجد شاه که محل آب شوره بوده و چارطاقی مسجد جامع که بر روی آب خانی واقع شده و مسجد معصوم که بر روی آب بزرگ ساخته شده است
محقق تاریخی عنوان کرد: عبدالنبی نمازی قزوینی در تذکره خود به این امر که نیای حافظ از کوهپایه اصفهان است اشاره کرده است و ابوالقاسم امریه در زمان شاه طهماسب زندگی میکرده و از نزدیکان شاه طهماسب بوده است که جز فرقه حروفیه بوده است و امریه نیز منتسب به کوهپایه بوده و محمود دهدار از شاگردان ابوالقاسم امریه کوپائی بوده است
این اشنای تاریخی میگوید: محمود دهدار از شاگردان ابوالقاسم امریه کوپائی بود وحسین مسرور متخلص به سخنیار از خانواده بهروان که از خان های کوهپایه بودند که شعر ایشان درباره ی فردوسی در بزرگداشت فردوسی که در سال۱۳۱۳ برگزار شد به مقام اول رسید
او می گوید :استاد محمد حسن رجایی زفره ای فرزند مرحوم ملا رجا در مجله وحید دستگردی به کتاب داروالسلطنه اصفهان که در زمان فتحعلی شاه که حداقل به ۲۰۰ سال قبل برمی گردد اشاره شده که در این کتاب اطلاعات بلوک های اصفهان قید شده است در این کتاب درباره کوهپایه نوشته شده که کوهپایه ۴۰۰۰ نفوس دارد ۱۰۰ چرخ عبا ریسی دارد گندم دارد و در آن به رودشت و زفره هم اشاره شده است
او در مورد تاریخ متاخرتر جمعیتی از ایران میگوید:
۱۲۹۶_۱۲۹۳ شمسی مصادف با جنگ جهانی اول در ایران قحطی بزرگی اتفاق می افتد که مسبب آن انگلیسی ها بودند
و شیوع آنفلونزای اسپانیایی جمعیت کثیری از مردم از بین می روند که تخمین زده می شود شاید قریب به نیمی از جمعیت ایران تلفات وجود داشته است.
وی با اشاره به یکی از کتابهای تاریخی میگوید: قحطی بزرگی اتفاق افتاده و ۳۰ هزار راس گوسفند از کوهپایه توسط جعفر قلی چرمهینی و رضا جوزدونی غارت شد که همین اتفاق موجب تلفات انسانی در کوهپایه در ان زمان شد.
