به گزارش اخبارکوهپایه؛ «پرونده زمین‌گیر» کتابی است که اخیرا در اصفهان و در نشر قندیل نور که متعلق به مدرسه نوقندیل است، تولید شده است.
انتشارات قندیل نور می‌کوشد برای مخاطب نوجوان از طریق قالب‌های هنری مختلف متن‌محور همچون کتاب و پادکست و در آینده تولیدات تلویزیونی و پویانمایی و بازی با مخاطب نوجوان هم‌صحبت شود. این مجموعه قصد دارد نیازهای بنیادین مخاطب را رفع کند و هدفش صرفا تولیدات سرگرم‌کننده و بازاری نیست.
«پرونده زمین‌گیر» در واقع یک کتاب تاریخ است؛ اما نه آن کتاب‌های تاریخ زمخت و عبوس. امید نصراللهی در این کتاب با نثری روان و جذاب و طنزگونه به بهانه ارائه تاریخ یهود و صهیونیسم به نوجوانان، بخش‌های مهمی از تاریخ ایران و جهان را به موازات هم گلچین کرده و نگاشته است.
«پرونده زمین‌گیر» می‌تواند همان کتابی باشد که نوجوانان با مطالعه‌اش گرفتار قلاب تاریخ شوند و آهسته‌آهسته به سمت مطالعات جدی تاریخی روبیاورند.
در این شماره با مدیر تولید نشر قندیل نور، محمدرضا نیرومند، صحبت کرده‌ایم تا از چندوچون نگارش این کتاب و دغدغه این نشر برای آموزش تاریخ به نوجوانان بدانیم.
*به ایده این کتاب و طرح آن چطور رسیدید؟
محمدرضا نیرومند: ژانر طنز تلخ را از مدت‌ها پیش دنبال می‌کردیم. این قالب کارکرد خوبی دارد؛ زیرا جدا از جذابیت مرسوم و سرگرم‌گونه‌اش، قدرت بالایی برای هجو برخی موضوعاتی دارد که ممکن است به‌غلط در ذهن مخاطبان بزرگ شده باشد. این ابزار طنز از قدیم مورد استفاده اهل ظلم بوده و همیشه با آن مثلا انبیا را آزار می‌دادند.
ما کوشیدیم از این ابزار استفاده معکوس کنیم و به‌جای استفاده ناشایست از آن، بزرگی غیرواقعی و عظمت باطلی را که غرب یا تمدن مدرن در ذهن مخاطب دارد، از این طریق به چالش بکشیم. نمونه‌هایی هم دیده بودیم؛ مثل کتاب‌های «تاریخ ترسناک» که مشخصا انواع استعمارگران و جلادان تاریخ را به همین شیوه هجو کرده یا کتاب «تاریخ مستطاب آمریکا» که از بیان طنز و کاریکاتور بهره برده است.
*چه دغدغه‌ای باعث شد این کتاب در مجموعه نوقندیل نوشته شود؟
همیشه دغدغه داشتیم که هویت جمعی ما که به مقاومت گره می‌خورد و مبارزه‌مان در عرصه جهانی و حرف نویی که در ساحت تمدنی داریم، داستانش جایی بیان نشده و دنبال فرصتی بودیم تا این را برای مخاطب بیان کنیم. در نشر قندیل نور و مجموعه «مغناطیس سیاه» تفکر پشت این ماجرا و نگاه تمدنی را بیان می‌کنیم؛ ولی کتابی نداشتیم که این مباحث را فشرده و صریح برای مخاطب بیان کند.
نگارش کتاب از آبان سال گذشته و هم‌زمان با عملیات وعده صادق ۲آغاز شد و اواخر خرداد سال جاری در بحبوحه جنگ دوازده‌روزه به پایان رسید. آن زمان در میانه پویش کتاب «۱۰ راز آشباریا» بودیم که متمرکز بر آموزش سواد رسانه است؛ اما حس کردیم شاید بیشتر از بحث سواد رسانه، مسئله روایت و چرایی جنگ ما با اسرائیل اولویت بیشتری برای ارائه به مخاطب نوجوان دارد.
در جلساتی نیز که با اهالی تعلیم و تربیت داشتیم، آن‌ها نیز این دغدغه را داشتند. همان جا این دغدغه شکل گرفت که در آینده کتابی تألیف کنیم تا این موضوعات را روایت کند و بهترین حالت این بود که قصه خودمان و روایت یهود و تاریخ بین‌الملل را از ابتدا شروع کنیم تا به نقطه تلاقی‌اش در دنیای امروز برسیم. ابتدا فکر می‌کردیم کار زود به نتیجه برسد؛ اما در میانه راه متوجه شدیم باید وقت و دقت بیشتری در فرم و محتوا به کار ببریم.
*چرا از زبان طنز استفاده شده؟ آیا تاریخ و طنز در یک اقلیم می‌گنجند؟
مجموعه «تاریخ ترسناک» نمونه خارجی و «تاریخ مستطاب آمریکا» نمونه داخلی خوبی است که از زبان طنز استفاده کرده‌اند و این روش مرسوم است. کتاب «پرونده زمین‌گیر» در قالب ناداستان است که با بیانی جذاب و روان، خشکی متون علمی و تاریخی را ندارد و برخلاف آموزش‌های پیشین نوجوانان از تاریخ و تصوری که از آن دارند، کاری شیرین از آب درآمده است. ما در نشر قندیل نور به دنبال جنسی از ناداستان هستیم که بهره‌ای از تکنیک‌های روایی داشته و جنبه‌های فرمی در آن رعایت شده باشد تا با اینکه داستانی و خیالی نیست و کشمکش‌های کلاسیک و درام را ندارد، کشش و جذابیت را در عین بافت تاریخی‌اش حفظ کند.
*نویسنده چطور به این زبان و نثر رسیده؟ زیرا رسیدن به این زبان نیازمند مواجهه طولانی‌مدت با نوجوانان است.
تیم ما تیم جوانی است و همه‌مان سابقه آموزگاری و ارتباط با نوجوانان را در فضاهای مختلف داریم. فاصله ما با نوجوانان کم است و این نزدیکی زبانی و نمایش آن در متن برای ما راحت است. بخشی از زبان نوجوانان همان زبان رایج در فضای مجازی است و با حضور در این فضاها و دقت و حساس شدن روی برخی تکیه‌کلام‌ها و عبارات رایج در این فضاها می‌شود به زبان نوجوان نزدیک شد. البته تلاشمان این بوده که در این مسیر، ترندهای مقطعی را استفاده نکنیم؛ زیرا نگاهمان این است که این کتاب باید برای سال‌ها ماندگار باشد و عبارات و تکیه‌کلام‌های موقت به کار این کتاب نمی‌آید.
*از چه منابعی برای مطالعه و جمع‌آوری مطالب استفاده شده؟ آیا کارشناسان صحت و سقم مطالب را تأیید کرده‌اند؟
این کتاب دو بخش دارد: «ایران و هویت ما» و «قصه اسرائیل و روایت یهود» که این‌ها به طور موازی با هم پیش می‌روند و جایی به هم می‌رسند. برای تاریخ یهود و اسرائیل و بخش بین‌الملل، از مقالات سایت اندیشکده مطالعات یهود استفاده زیادی کردیم. این مقالات را از قبل رصد کرده بودیم و ما را از پژوهش‌های ابتدایی بی‌نیاز کرد. علاوه‌بر آن، «دائرة‌المعارف جامع فلسطین» از نشر سایان کمک بسیاری به ما کرد.
از محتواهای پژوهشگران این عرصه همچون قاسم قربانی نیز بهره بردیم. ایشان ویراستار علمی کتاب نیز بود. افزون بر این‌ها، فکت‌ها و نکات تاریخی و نقل‌قول‌ها را حتما بررسی می‌کردیم تا از صحتشان مطمئن شویم.
در بخش تاریخ ایران نیز از منابع مختلفی بهره بردیم؛ همچون «حدیث پیمانه» اثر دکتر حمید پارسانیا، کتاب «انقلاب ۵۷ و انکشاف فلسفه تاریخ ایران» از دکتر جواد طاهایی، «تاریخ ایران مدرن» از یرواند آبراهامیان، «تاریخ طب و طبابت» از محسن روستایی و «تاریخ بیداری ایرانیان» از ناظم‌الاسلام کرمانی.
به مباحث حسین مهدی‌زاده، عضو فرهنگستان علوم و معارف اسلامی، درباره سرزمین میانه بودن ایران و نیز مطالب دکتر حسین شهرستانی درباره شاهنامه هم مراجعه کردیم.
*درباره اسم کتاب بگویید.
درباره اسم کتاب مدت‌ها فکر کردیم. ابتدا «اینجا وسط زمین» نام گرفت و به این اشاره می‌کرد که ایران سرزمین میانه است؛ اما می‌خواستیم اسم، گیرایی اولیه داشته باشد. زیرعنوان را طوری انتخاب کردیم که باعث ایجاد سؤال برای مخاطب شود و می‌خواستیم عنوان اصلی نیز در عین کوتاه بودن، محتواهای مختلفی را برساند. پس از همفکری‌های بسیار به اسم «پرونده زمین‌گیر» رسیدیم.
پرونده این‌طور به ذهن متبادر می‌کند که این کتاب پرونده‌ای قضایی و جنایی است که از طریق سرنخ‌ها، ماجراهایی را در طول تاریخ دنبال می‌کند و پیش می‌رود. واژه زمین‌گیر نیز چندپهلوست و به جنبه‌های مختلفی اشاره می‌کند: اسرائیل که زمین‌های فلسطین را گرفته؛ یهودی که می‌خواهد کل زمین را بگیرد؛ در حال افول بودن و زمین‌گیر شدن این جریان؛ جذابیت محتوای کتاب که مخاطب را زمین‌گیر می‌کند!
*ظاهرا در کتاب به بهانه معرفی اسراییل، بخش‌هایی از تاریخ ایران و اروپا و یهود و استعمار بیان می‌شود. بر چه اساس این بخش‌ها و قاب‌های تاریخی انتخاب شده است؟
این‌ها سرنخ‌هایی هستند که با دنبال کردنشان در جایی به هم می‌رسند. روایت کاملی که می‌خواستیم از تاریخ یهود ارائه دهیم، بدون دانستن گذشته و هویت خودمان و نیز گذشته جریان صهیونیسم و یهود و تاریخ استعمار ممکن نبود و این‌ها به هم گره خورده است. به همین دلیل کوشیدیم خیلی خلاصه نکات ضروری در قالب این روایت‌ها ارائه شود تا تصویر کامل و جامعی برای مخاطب شکل گیرد.
*متون تاریخی برای مخاطب نوجوان باید چه ویژگی‌هایی داشته باشد؟ چرا دانش‌آموزان جذب کتاب‌های تاریخ مدارس نمی‌شوند؟
در بازخوردهایی که گرفتیم، نوجوانان می‌گفتند کاش همه کتاب‌های تاریخی به همین شیوه نوشته می‌شدند. تصور اولیه این است که اگر کتاب‌های تاریخ به زبان طنز و با استفاده از تصاویر کاریکاتور تولید شوند، زنده می‌شوند و شاید بهتر است مدارس نیز به این سمت بروند؛ اما من این‌طور فکر نمی‌کنم.
طنز کارکردهای متنوعی دارد؛ همچون سرگرمی و پوچ کردن ابهت‌های دروغین. اما این کار برای زنده کردن متون تاریخی ضروری نیست و مدارس نباید به این سمت بروند. در واقع مدارس باید بتوانند تاریخ را در کتاب‌هایشان زنده کنند؛ به این معنا که نسبت مخاطب را با تاریخ روشن کنند. سال‌ها وقتی تاریخ معاصر ایران را می‌خواندیم، برایمان آزاردهنده و فضا تاریک و پر از غصه بود؛ درحالی‌که تاریخ امپراتوری‌ها جذابیت بیشتری داشت.
اخیرا که دارم دقیق‌تر تاریخ معاصر را می‌خوانم، می‌بینم چقدر مهم و جذاب است؛ چراکه نسبتش را با حال حاضر می‌فهمم و متوجه می‌شوم که بسیاری از مشکلات ما در جامعه ریشه در آن زمان دارد. اگر تاریخ را به عنوان یک پدیده زنده ببینیم که با اکنون ما نسبت و ارتباط دارد و می‌تواند گره‌گشا باشد و معنابخش به خیلی از مفاهیم است و با این رویکرد به سراغ تاریخ برویم، برایمان گیرا و جذاب خواهد شد.
*آیا می‌شود گفت این کتاب به نحوی دارد کم‌کاری کتاب‌های مدارس را جبران می‌کند؟
یکی از رسالت‌های نومدرسه قندیل را همین جبران کم‌کاری و کمبودها قرار داده‌ایم؛ چراکه حس می‌کنیم در آموزش رسمی‌مان خلأهای بسیاری وجود دارد؛ خصوصا در زمینه شناخت‌های مبنایی نوجوان. به همین دلیل سعی می‌کنیم در قالب محصولاتی که تولید می‌کنیم، در رویکردمان به محتوا و نسبتش با مخاطب نگاهمان دقیق و فرمش نیز متناسب با حال نوجوان امروزی باشد. پس می‌شود گفت داریم یک سری از کم‌کاری‌ها و کمبودها را جبران کنیم.
*وضعیت آشنایی با تاریخ ایران و جهان را در نوجوانان چگونه می‌بینید؟ دلیل این ضعف یا قوت چیست؟
ما در بین نوجوانان شخصیت‌هایی داریم که شاید خیلی فراتر از انتظار ما تاریخ خوانده‌اند و به آن علاقه دارند؛ اما در کنارش، بدنه نوجوانان و به‌طور کلی، مردم و جامعه ما با تاریخ ایران و جهان بیگانه‌اند. ما قصه بسیاری از پدیده‌های دنیا را نمی‌دانیم و اینکه از کجا شروع شده‌اند. از تاریخ سیاست گرفته تا تاریخ علم. بخش اصلی این معضل به آموزش و پرورش و رویکردش در دروس تاریخ مدارس بازمی‌گردد. حتی در علوم فنی مهندسی و تجربی نیز نگاه تألیف‌کنندگان دروس به تاریخ درست نبوده؛ بااینحال، مدتی است نگاه‌ها دارد به سمت تاریخ بازمی‌گردد و اصلاح می‌شود.
*به نظرتان صنعت نشر اصفهان در خصوص مباحث تاریخی برای نوجوانان کم‌کاری نکرده؟ دلیل آن را چه می‌دانید؟
شاید اشراف کافی به این بحث نداشته باشم. بااینحال، باید اول پرسید در صنعت نشر کشور چقدر برای نوجوانان در این خصوص کار شده است؟ در کشور کارهای معدودی می‌شود در این خصوص پیدا کرد؛ اما در اصفهان کار درخشانی سراغ ندارم.
باید پرسید نگاه ما به صنعت نشر اصفهان چیست؟ آیا ما نشر اصفهان را صنعتی می‌دانیم که باید در همه حوزه‌های ملی متمرکز باشد و تولید محتوا کند؟ یا باید کارویژه‌ای برای نشرهای اصفهان در نظر گرفت؟ اگر پاسخ این سؤال را بدهیم، بهتر می‌شود قضاوت کرد. شاید بهتر باشد نشر اصفهان روی حوزه‌های مرتبط با بوم فرهنگی و تربیتی اصفهان کار کند.
علاقه‌مندان می‌توانند این کتاب را از طریق وب‌سایت رسمی نومدرسه قندیل تهیه کرده و در کمپین آموزشی آن شرکت کنند:
🔗 https://qandilsch.ir/pz/
انتهای پیام/م
